آشنایی با فقه و علوم اسلامی

آشنایی با فقه و علوم اسلامی

فقه یک دانش اسلامی برای به دست آوردن احکام عملی یا وظایف دینی مسلمانان است. موضوع علم فقه اعمال اختیاری مکلفین است و هدف از تدوین آن طرح سوالاتی برای سامان بخشیدن به زندگی دنیوی مکلفین و سعادت اخروی آنان است. به عقیده برخی فقهA، زیرا از طریق علم فقه، آگاهی از شریف ترین اطلاعات; یعنی احکام الهی محقق می شود، لذا این علم بعد از معرفت خداوند یکی از شریف ترین علوم به شمار می رود. علامه حلی تحصیل علم فقه را طبق آیه نفر کافی دانسته است.
بین مسلمانان فقه و کارشناسان در حوزه علم فقه اختلاف نظر وجود دارد. عده ای متولی همه شئون اجتماعی، سیاسی، نظامی و فرهنگی مکلفین بر عهده فقه دانسته اند و برخی دیگر بر این عقیده اند که علم فقه متولی بحث در همه مسائل جامعه نیست. بلکه صرفاً به اعلام رأی بخشی از سؤالات می پردازد که از نوع سؤالات فقه هستند.

گفته می شود در زمان حیات پیامبر (ص) که عصر تأسیس فقه یا عصر تشریع نامیده می شود، مسلمانان احکام خود را از شریعت قرآن و سنت پیامبر دریافت می کردند که شامل آن حضرت می شد. گفته ها، حقایق و تفاسیر. پس از رحلت پیامبر اسلام و با پراکندگی مسلمانان در فرقه های سنی و شیعه، دو گرایش اصلی در فقه اسلامی پدید آمد. اهل سنت به سراغ صحابه رفتند و صحابه با استناد به قرآن و سنت پیامبر و با اجتهاد فتوا دادند و شیعیان به عنوان مفسر به سراغ حضرت علی (ع) و امامان معصوم (علیهم السلام) رفتند. قرآن و سنت پیغمبر را گرفتند و احکام شرعی را گرفتند.

تعریف

مسلمان مشهور فقه، فقه بر اساس آزمون های دقیق او علم احکام شرعی محسوب می شود.  مراد از ادله تفصیلی، قرآن، سنت، اجماع، عقل سلیم و اصول عملی مانند استحباب، خیر، تبرئه و احتیاط است.

در تعریفی دیگر، فقه دانشی را معرفی می کند که به دو نوع موضوع می پردازد:

اعمال مکلفین را بیان و رابطه آنها را با خالق تنظیم کند، مانند نماز، روزه، زکات و حج.
بیان و تنظیم روابط اجباری با جامعه و افراد دیگر مانند بیع، ازدواج، طلاق.

هدف

علم فقه از احکام پنجگانه وجوب، قداست، حب، کراهت، کراهت و نیز اعتبار و بطلان بحث می کند. به همین دلیل موضوع علم فقه را افعال و رفتارهای اختیاری مکلفان می دانند.

بیشتر فقها هدف علم فقه را طرح مشکلات برای تنظیم زندگی دنیوی (در بعد فردی و اجتماعی) و رسیدن به آخرت دانسته اند.ابوحامد غزالی (فقیه شافعی قرن پنجم هجری) برخلاف تصور رایج، هدف علم فقه تنها ارائه قوانینی برای حل و فصل اختلافات، برقراری روابط عادلانه و به طور کلی تنظیم زندگی دنیاست.

تاریخچه فقه اسلامی

قوانین فقه با ظهور اسلام پیدا شد. مسلمانان عصر پیامبر اسلام (ص) از دستورات الهی، قرآن و سنت آن (کلمات، کردار و روایات) پیروی می کردند و در این دوران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان تنها مرجع دریافت دعا به شمار می رفت. احکام شرع، از این رو برخی از علما عصر پیامبر را عصر تأسیس فقه یا عصر تشریع نامیده اند.  پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، در میان امت اسلامی، مسلمانان برخی از گروه‌ها، از جمله، به دو فرقه اهل سنت، جماعت و شیعه تبدیل شدند. با گذشت زمان و پیدایش مباحث جدید، اهل سنت به صحابه و تابعین روی آوردند و آنان نیز با استناد به قرآن و سنت پیامبر به بیان حکم شرعی پرداختند. و اگر در قرآن و سنت برای واقعه ای حکم نمی یافتند، اجتهاد می کردند و فتوا می دادند.

شیعیان علاوه بر قرآن و سنت پیامبر، به امام علی(ع) و امامان معصوم(ع) هم نسل ایشان که مفسران قرآن و سنت پیامبر(ص) بودند، اشاره می کردند. کلمات را کلام پیامبر (ص) می‌دانستند و از این رو دو دین اصلی در اسلام فقه هستند. یعنی فقه امامیه و فقه مذهب اهل سنت به وجود آمد.

دوره های لایحه نویسی