آشنایی با جامعه شناسی
فهرست مقاله
آشنایی با جامعه شناسی
جامعه شناسی (به انگلیسی: Sociology) بخشی از علوم اجتماعی و دانش مطالعه جامعه (پدیده اجتماعی) است. این حوزه علمی به بررسی جوامع انسانی، تعاملات آنها و فرآیندهایی می پردازد که جوامع را در وضعیت فعلی حفظ یا تغییر می دهد. هدف این رشته علمی پرداختن به تجزیه جامعه به اجزای تشکیل دهنده آن مانند انجمن ها، نهادها، همجنس ها، هم نژادها یا گروه های هم سن و بررسی چگونگی تعامل این بخش ها با یکدیگر است. علاوه بر این، این علم به بررسی موضوعاتی مانند طبقه اجتماعی، قشربندی، حرکت اجتماعی، تغییرات اجتماعی و نابسامانی هایی مانند جنایت، انحراف و انقلاب می پردازد.
از آنجایی که انسان در مقایسه با سایر حیوانات کمتر تحت تأثیر و کنترل غرایز است، بخش بزرگی از رفتار آنها تحت کنترل ساختارهای اجتماعی است. این مضمون لزوم وجود تشکل های اجتماعی (مانند سازمان های اقتصادی، مذهبی، آموزشی، سیاسی و…) را برای تعیین رفتار و تصمیمات انسانی نشان می دهد. دانش جامعه‌شناسی به بررسی اشکال تأثیر سازمان‌های اجتماعی بر رفتار انسان، تعامل سازمان‌های اجتماعی مختلف با یکدیگر، شکل‌گیری، تحلیل رفتن و نابودی آنها می‌پردازد. ) همه چیز را از تماس های کوتاه بین غریبه ها در خیابان گرفته تا بررسی روابط اجتماعی جهانی را پوشش می دهد. گرایش ها جامعه شناسی علم شناخت جامعه و همچنین ساختارها، روابط درون آن، نهادها و واقعیت های اجتماعی آن است.
ابن خلدون بنیانگذار «علم سازمان‌دهی اجتماعی» است که شبیه به آن چیزی است که امروزه جامعه‌شناسی نامیده می‌شود. زیرا برخی از محققان ابن خلدون را پدر جامعه شناسی می دانند. طبق دایره المعارف بریتانیکا، جامعه شناسی در اواخر قرن نوزدهم از طریق آثار امیل دورکیم در فرانسه، ماکس وبر و گئورگ زیمل در آلمان، رابرت پارک و آلبیون وودبری اسمال در ایالات متحده ظاهر شد.جامعه شناسی در سال 1317 پدید آمد. در ایران توسط غلامحسین صدیقی (21 آذر 1363 تا 9 اردیبهشت 1359) تأسیس شد.
جامعه شناسان از انواع روش های مشاهده ای، نظرسنجی، مصاحبه و تجزیه و تحلیل آماری، آزمایش های کنترل شده و روش های دیگر استفاده می کنند.
تاریخ
ابوزید عبدالرحمن بن محمد بن خلدون مورخ، جامعه شناس، مردم شناس و سیاستمدار مسلمان است. او را یکی از پیشگامان تاریخ نگاری به لحاظ علمی و از پیشگامان جامعه شناسی می دانند که حدود 400 سال قبل از آگوست کنت – بنیانگذار علمی به نام جامعه شناسی (به فرانسوی: La sociologie) در فرانسه زندگی می کرد. ابن خلدون این علم جدید را عمران نامیده است.
او در 42 سالگی کتابی در تاریخ جهان نوشت که مقدمه آن از خود کتاب بیشتر شناخته شده است. این کتاب به دلیل سبک اصیل و نگرش بدیع مورد توجه بسیاری قرار گرفت و یکی از دلایل اصلی شهرت آن است. کتاب او در ایران به «مقدمه ابن خلدون» معروف است و توسط محمد پروین گنابادی به فارسی ترجمه شده است.
او در کتاب مقدمه خود از تکرار تاریخ در یک چرخه شش نسلی صحبت کرد. این چرخه با آغاز جامعه ای آغاز می شود که مبتنی بر کشاورزی است، سپس تکنیک ها. در مرحله آخر جامعه آنقدر قدرتمند می شود که مردم آن به هنر و موسیقی روی می آورند و بعد از آن به دلیل عدم امنیت و ضرورت تعصب نسبت به جامعه را از دست می دهند تا اینکه ملت دیگری آن جامعه را از بیرون و اینجا تسخیر می کند. تاریخ است، به همان صورت تکرار می شود. مثلاً می گوید پارس ها از اعراب شکست خوردند، عرب ها از ترک های غزنوی شکست خوردند، سلجوقیان و ترک ها نیز از مغول شکست خوردند.اگرچه اندیشه های ابن خلدون متأثر از اندیشه افلاطون و به ویژه سیاست ارسطو است، اما این دانشمند توانست نظریات جدید جامعه شناختی خود را با اندیشه یونانی و با دیدگاه عمیق و تجربه طولانی خود به عنوان یک سیاستمدار کارکشته توسعه دهد.
ابن خلدون به عنوان بنیانگذار تاریخ نیز شناخته می شود. او در این کتاب برای اولین بار روش های علمی استخراج حقیقت از منابع دست اول را بیان کرد.
نظریه های جامعه شناسی
نظریه های جامعه شناسی چارچوب های نظری هستند که جامعه شناسان برای توضیح و تحلیل فعالیت ها، فرآیندها و ساختارهای اجتماعی از آنها استفاده می کنند. نظریه های جامعه شناسی به سه دسته کلی تقسیم می شوند.
دسته اول نظریه هایی هستند که از روش اتخاذ شده در علوم طبیعی و با هدف یافتن قوانین جامع حاکم بر جامعه بشری الهام گرفته شده اند. نظریه پردازان در این زمینه سعی در کشف روابط علت و معلولی حاکم بر جوامع بشری دارند. قوانین و مدل های پیشنهادی باید به گونه ای بیان شوند که بتوان صحت آنها را آزمایش کرد. به عبارت دیگر جمع آوری داده ها این نظریه ها را تایید یا رد می کند. نمونه بسیار معروف این نوع نظریه، مقاله معروف و تاثیرگذار ماکس وبر در مورد بوروکراسی است. این مقاله پایه و اساس بسیاری از تحقیقات بعدی در این زمینه را گذاشت. شاید این روش به روش پیشنهادی پوزیتیویست های منطقی نزدیک باشد.
دسته دوم به جای بررسی داده های تجربی فرآیندهای اجتماعی، به تحلیل سوالات اساسی و درونی تری می پردازد. برخی از این مطالعات به طور خاص «رفتار» و «نظم» را بررسی می‌کنند و تلاش می‌کنند به سؤالاتی مانند موارد زیر پاسخ دهند: آیا رفتارهای اجتماعی عمل‌گرا و هدف‌گرا هستند یا با ملاحظات زیبایی‌شناختی، عاطفی و اخلاقی شکل گرفته و هدایت می‌شوند؟ آیا الگوهای مشاهده شده در رفتار اجتماعی ناشی از کنترلی است که نهادها از طریق ابزارهای اخلاقی یا اجباری بر افراد اعمال می کنند، یا ناشی از مذاکرات عملی است که بین افراد مختلف در زمانی که مجبورند تصمیمات لحظه ای در موقعیت های غیرقابل پیش بینی زندگی بگیرند؟ زندگی، این است؟ نظریه های این دسته بر نقش عاطفه در رفتار و نیاز به هماهنگی برای ایجاد نظم تاکید دارند.دسته سوم نظریه ها به طور غیرمستقیم می کوشند با روش های هرمنوتیکی معانی و مقاصد متونی را که در یک جامعه مشهور شده اند بیابند و از این طریق و به طور غیرمستقیم سعی در پاسخگویی به پرسش های مورد علاقه عام گرایان دارند.
روش های جستجو
گروهی از روش های تحقیق در علوم اجتماعی به طور عام و در جامعه شناسی به طور خاص مبتنی بر مقایسه و تطبیق است. به گفته غلامرضا غفاری -عضو دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران- «در واقع می توان گفت که علم و دانش اساساً با مقایسه به دست می آید، اما مشکلی که وجود دارد تفاوت سطح اینهاست. مقایسه ها توصیف ها در واقع نوعی مقایسه هستند زیرا هر توصیفی نسبت دادن یک ویژگی خاص به یک شی است. که مستلزم وجود اطلاعات قبلی در مورد آن ویژگی است (از این رو نوعی مقایسه و تطبیق رخ می دهد). بنابراین یکی از روش های پژوهشی غالب در جامعه شناسی، مقایسه دو جامعه با یکدیگر یا مطالعه یک جامعه در سطوح مختلف (در سطح کلان و گاه درون سیستمی) است. اما به نظر می رسد مهم ترین روش تحقیق در جامعه شناسی، روش پیمایشی است که طی آن محقق اطلاعاتی را از نمونه کوچکی با روش های علمی دریافت می کند و با استفاده از روش های آماری مربوط به جامعه اصلی آن اطلاعات را تعمیم می دهد. گروهی از روش های تحقیق دیگر به دنبال شناسایی متغیرهای مستقل و کشف الگوهای ارتباطی بین متغیرها هستند.
دوره فن بیان در تبریز
